6 tháng đầu năm 2018, chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp tăng trưởng 10,5% so với cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, lĩnh vực công nghiệp khai khoáng giảm 1,3% do khai thác dầu thô và khí đốt tự nhiên giảm 5,7%.

Theo đánh giá của Bộ Công Thương, 6 tháng đầu năm, hầu hết các đơn vị trong ngành khai khoáng đều hoàn thành chỉ tiêu kế hoạch, tạo đà tốt cho việc hoàn thành chỉ tiêu kế hoạch năm. Nhưng, xét bối cảnh tổng thể, hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản những năm vừa qua gặp rất nhiều khó khăn, hiệu quả đầu tư thấp, sản xuất, kinh doanh giảm sút nghiêm trọng, sản lượng khai thác chỉ đạt 40 - 50%, thậm chí chỉ đạt 20% như quặng titan, đá trắng...

Giá dầu thô giảm kéo theo giá quặng và kim loại thấp, nhiều dự án chế biến sâu khoáng sản theo quy hoạch không được đầu tư, sản xuất cầm chừng, hoặc xin trả lại mỏ như: Tập đoàn Hòa Phát trả lại 2 mỏ quặng sắt Tùng Bá và Cao Vinh - Khuôn Làng; Công ty TNHH Mỏ Nikel Bản Phúc tạm dừng sản xuất 1 năm... Hầu hết, các mỏ quặng titan đang tạm dừng sản xuất; các mỏ đá hoa trắng tại Nghệ An, Yên Bái chỉ khai thác được khoảng 20% công suất thiết kế. Đối với quặng sắt, trừ một số mỏ thuộc các doanh nghiệp nhà nước khai thác nhưng sản lượng thấp, phần lớn cũng đang tạm dừng. Gần đây, Thủ tướng đã cho phép Bộ Công Thương giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp bằng cách cho xuất khẩu khoáng sản tồn kho, nhưng lượng tồn cũ chưa hết thì tồn kho mới lại phát sinh.

Nguyên nhân hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản gặp khó khăn do điều kiện khai thác các mỏ ngày càng sâu và xa hơn, nhất là khai thác than làm tăng cung độ vận chuyển, tăng hệ số bóc đất đá đối với các mỏ lộ thiên hoặc gia tăng áp lực khí, nước… với các mỏ hầm lò làm tăng chi phí sản xuất. Các loại thuế, phí liên tục tăng dẫn đến giá thành sản xuất lĩnh vực khai khoáng tăng, làm giảm sức cạnh tranh của sản phẩm. Bên cạnh đó, việc cấp phép khai thác khoáng sản cung vượt xa cầu; quy hoạch chất lượng không cao, dự báo còn thiếu chính xác; năng lực các doanh nghiệp còn hạn chế, nghệ lạc hậu, tổn thất, lãng phí tài nguyên cao, năng suất lao động thấp và gây ô nhiễm môi trường. Vi phạm pháp luật trong khai thác, chế biến khoáng sản còn diễn ra phổ biến, khai thác và xuất khẩu khoáng sản trái phép phức tạp nhưng việc ngăn chặn chưa hiệu quả...

Để khắc phục thực trạng trên, Bộ Công Thương cho rằng, cần rà soát, hoàn thiện chính sách, pháp luật theo hướng tái cấu trúc các dự án khai thác, chế biến khoáng sản có quy mô nhỏ lẻ, công nghệ lạc hậu thành các dự án khai thác, chế biến có quy mô đủ lớn, gắn liền với nguồn nguyên liệu và công nghệ hiện đại, sử dụng hiệu quả và tiết kiệm nguồn tài nguyên, đảm bảo môi trường.

Ngoài ra, cần nâng cao chất lượng lập, phê duyệt quy hoạch các dự án khoáng sản; hạn chế cấp phép thăm dò, khai thác; việc cấp phép dự án khoáng sản phải gắn với chế biến sâu, phù hợp nhu cầu thị trường và công nghệ tiên tiến; hạn chế việc cấp phép mà không thông qua đấu giá quyền khai thác khoáng sản…