Không biết tự khi nào, cây chè Shan tuyết đã bén dễ trên đất Hà Giang. Nhưng nhìn những cây chè Shan cổ thụ hiện có trên dải Tây Côn Lĩnh có thể thấy, cây chè có cả một bề dày lịch sử gắn với cộng đồng các dân tộc ở Hà Giang, đặc biệt với các dân tộc Mông, Dao. Vì thế nhắc đến Hà Giang, người dân các tỉnh, thành sẽ nói đến chè Shan tuyết, một sản vật đặc biệt từ miền Shan trà danh tiếng.

Có một điển tích về Shan trà Hà Giang, đó là từ thời Mạc, thứ chè Shan hái từ núi Tây Côn Lĩnh đã đến tay Mạc Đăng Dung (1483 – 1541, người sáng lập triều Mạc), ông rất thích loại chè này bởi nước xanh, hương thơm, vị ngọt từ miệng lan tỏa trong cơ thể, đem lại sự sáng khoái lạ thường sau khi thưởng thức. Khi sắp qua đời, Mạc Đăng Dung có sai người mang đến cho ông một thanh đao và một ấm trà Tây Côn Lĩnh. Phải chăng vì thế mà người đời sau khi nhắc đến chè Shan tuyết Tây Côn Lĩnh Hà Giang thì gọi là Mạc trà - một điển tích hiếm có.

Trao đổi với chúng tôi, anh Nguyễn Văn Thành, Chi cục trưởng Chi cục Quản lí chất lượng Nông lâm sản và thủy sản Hà Giang, cho biết: Với khí hậu mát mẻ, độ cao của vùng trồng chè Shan tuyết Hà Giang khoảng 1.200 – 2.200m so với mực nước biển. Ở điều kiện này, cây chè Shan phát triển rất tốt, cho chất lượng cực thơm ngon. Trải qua lịch sử phát triển, đến nay vùng trồng chè Shan tuyết ở Hà Giang ngày càng được mở rộng, bám quanh khu vực dãy Tây Côn Lĩnh gồm các huyện Vị Xuyên, Hoàng Su Phì, Bắc Quang, Xín Mần, Quang Bình và thành phố Hà Giang. Đến nay, diện tích chè Shan toàn tỉnh có trên 16 ngàn ha.

Người dân Hà Giang hái chè Shan tuyết

Theo các nhà khoa học, chè Shan Hà Giang có sự khác biệt với chè Shan ở một số tỉnh miền núi phía Bắc. Đây là loại chè cho năng suất tốt với 4 vụ thu hoạch/năm. Chất lượng chè có thể chinh phục cả người uống khó tính nhất, bởi nó hội tụ chuẩn các yếu tố Sắc – Hương – Vị… Có thể khẳng định, tập quán trồng, chăm sóc, thu hoạch chè cộng với các yếu tố đặc biệt về thổ nhưỡng đã tạo nên chất lượng đặc biệt cho chè Shan tuyết Hà Giang.

Cây chè Shan tuyết hiện trở thành sinh kế quan trọng của biết bao hộ ở Hà Giang. Danh tiếng cộng với sự nỗ lực của tỉnh, ngành Nông nghiệp, ngành Công thương Hà Giang và các công ty, hợp tác xã, hàng ngàn hộ sản xuất đã góp phần tạo nên những vùng chè Shan có tiếng ở Hà Giang ngày nay, như: Vùng chè Shan Cao Bồ, Thượng Sơn (Vị Xuyên); vùng chè Phìn Hồ, xã Thông Nguyên (Hoàng Su Phì)… Với sự hỗ trợ của Trung tâm Khuyến công và xúc tiến công thương Hà Giang, đã hỗ trợ nhiều đơn vị sản xuất về thiết bị máy móc, kỹ thuật cũng như hỗ trợ về bao bì, nhãn mác, quảng bá, giới thiệu sản phẩm chè. Từ đó, góp phần đưa sản phẩm chè đứng thứ nhất về số lượng xuất khẩu trong cơ cấu các sản phẩm nông nghiệp của tỉnh Hà Giang. Đến nay, sản phẩm chè nói chung và chè Shan tuyết nói riêng của Hà Giang đã xuất bán đến thị trường trên 20 quốc gia.

Đặc biệt từ năm 2015, chè Shan tuyết với quần thể 220 cây chè cổ thụ từ 100 – 300 năm tuổi của xã Cao Bồ, huyện Vị Xuyên đã được Hội Bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam trao Bằng công nhận cây Di sản Việt Nam. Và vừa qua, Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam đã có quyết định cấp Giấy chứng nhận đăng ký Chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang. Qua đó, tiếp tục khẳng định sự đặc biệt, riêng biệt của danh tiếng, chất lượng cây chè và sản phẩm chè Shan tuyết Hà Giang.

                                                                   Huy Toán