Người dân vui mừng khi cam Sành có chỉ dẫn địa lý. Ảnh: THU PHƯƠNG

Cam Sành được trồng tập trung tại 3 huyện Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên. Các tài liệu nghiên cứu đã chứng minh, vùng cam Sành Hà Giang được hình thành từ những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ trước và nổi tiếng ở miền Bắc, bởi đây là vùng có diện tích cam Sành lớn, chất lượng quả thơm, ngon. Giai đoạn 1980 – 1990, sản phẩm chủ yếu xuất khẩu với sản lượng khoảng 3.000 tấn/năm.

Theo đánh giá của nhiều chuyên gia, điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng các huyện Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên rất phù hợp cho sinh trưởng, phát triển của cây cam và đã tạo nên chất lượng đặc trưng của cam Sành Hà Giang. So với sản phẩm cùng chủng loại của nhiều địa phương khác, các nghiên cứu khoa học đã chỉ rõ, về hàm lượng trong quả, cam Sành Hà Giang vượt trội các thành phần, như: Vitamin C, axit hữu cơ tổng số, đường tổng số, độ brix và hàm lượng nước. Tuy nhiên, để khẳng định vị thế cây trồng chủ lực của tỉnh như hiện nay, lịch sử phát triển của cây cam Sành cũng trải qua nhiều thăng trầm…

Vào thời điểm năm 2000, chúng ta được chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của cây cam Sành khi diện tích cam, quýt toàn tỉnh lên đến 8.000 ha, sản lượng đạt trên 32.500 tấn. Song, chỉ sau 5 năm, diện tích suy giảm nhanh chóng, tổng diện tích cam, quýt toàn tỉnh chỉ còn trên 4.600 ha; đến năm 2011 chỉ còn trên 1.700 ha. Như vậy, sau 10 năm, diện tích sản xuất cam đã giảm 6.300 ha. Nếu như năm 2005, sản lượng cam toàn tỉnh đạt trên 22.600 tấn thì đến năm 2011, chỉ còn gần 9.100 tấn, giảm 60%. Nguyên nhân chính được cơ quan chuyên môn nhận định là do suy thoái dinh dưỡng đất. Đặc biệt, nhiều diện tích cam Sành xuất hiện bệnh hại cây, như: Nấm, tuyến trùng hại rễ, bệnh vàng lá gân xanh (Greening)…

Nhằm phát huy tiềm năng, thế mạnh, từng bước khôi phục “vựa cam” khu vực các tỉnh Trung du, miền núi phía Bắc, từ năm 2013 đến nay, tỉnh ta đã có định hướng phát triển cam Sành cùng nhiều biện pháp hỗ trợ cần thiết đến người sản xuất, như: Hỗ trợ vốn, công tác khuyến nông, hỗ trợ về đất đai, kỹ thuật; trong đó, HĐND tỉnh có chính sách hỗ trợ 100% lãi suất vay vốn cho các tổ chức, cá nhân thâm canh vườn cam theo quy trình VietGAP với mức vay vốn được hỗ trợ lãi suất tối đa 50 triệu đồng/ha (riêng vườn cam xây dựng đường giao thông, hệ thống tưới, mức vay vốn được hỗ trợ lãi suất tối đa 80 triệu đồng/ha), thời gian hỗ trợ lên đến 2 năm. Đồng thời, hỗ trợ 100% lãi suất vay vốn cho tổ chức, cá nhân đầu tư cơ sở bảo quản cam, mức vay vốn được hỗ trợ lãi suất tối đa 500 triệu đồng/dự án trong thời gian 3 năm kể từ ngày giải ngân…

Đồng chí Nguyễn Đức Vinh, Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT cho biết: Để nâng cao giá trị và uy tín sản phẩm cam Sành, thúc đẩy sản xuất cam theo hướng bền vững, UBND tỉnh đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn xây dựng thành công Chỉ dẫn địa lý “Hà Giang” dùng cho sản phẩm cam Sành. Đồng thời, ban hành kế hoạch triển khai thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (VietGAP) trên diện tích cam Sành. Đề án Tái cơ cấu ngành Nông nghiệp tỉnh Hà Giang đến năm 2020 cũng xác định rõ mục tiêu: Diện tích cam Sành kinh doanh là 5.000 ha; trong đó 70% diện tích theo VietGAP; năng suất bình quân tăng từ 74,9 tạ/ha lên 150 tạ/ha; giá trị sản xuất đạt 818,025 tỷ đồng (giá cố định 2010) và thương hiệu cam Sành Hà Giang trở thành thương hiệu mạnh của tỉnh và của cả nước... Đặc biệt, việc triển khai đồng bộ xây dựng Chỉ dẫn địa lý “Cam Sành Hà Giang” và áp dụng sản xuất theo quy trình VietGAP đã góp phần quan trọng khai thác hiệu quả quyền bảo hộ chỉ dẫn địa lý, giữ vững thương hiệu cam Sành Hà Giang; nâng cao giá trị sản phẩm, tăng sức cạnh tranh, phát triển thị trường tiêu thụ ổn định cho sản phẩm.

Từ những “cú hích” mang tính chiến lược, cam Sành có sự khôi phục mạnh mẽ với dấu hiệu tích cực, bền vững, khẳng định vị thế cây ăn quả có múi trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Từ năm 2013 đến nay, sau khi triển khai chương trình “Phục hồi và phát triển cây cam Sành Hà Giang”, diện tích, sản lượng cam không ngừng tăng. Năm 2014, tổng diện tích cam toàn tỉnh đạt 3.455 ha, sản lượng trên 11.200 tấn. Đến hết năm 2019, tổng diện tích cam Sành toàn tỉnh đạt trên 7.000 ha với gần 5,3 nghìn ha cam cho sản phẩm, sản lượng ước đạt trên 60,7 nghìn tấn, cao gấp 3,4 lần so với sản lượng năm 2016. Ấn tượng hơn, cam Sành Hà Giang được Hiệp hội Khoa học và Công nghệ lương thực, thực phẩm Việt Nam chứng nhận danh hiệu vàng “Món ngon tinh hoa ẩm thực Việt” do người tiêu dùng bình chọn và xuất sắc lọt Top 10 sản phẩm, dịch vụ người tiêu dùng tin cậy do Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam chứng nhận.

Có thể nói, trải qua nhiều giai đoạn phát triển thăng trầm, cam Sành đã khẳng định vị thế cây trồng chiến lược của tỉnh trong tái cơ cấu ngành Nông nghiệp. Tuy nhiên, diện tích cam hiện nay đang vượt quá mục tiêu, định hướng phát triển nên đã nảy sinh nhiều hệ lụy.